با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در درمان بیماری‌های قلبی و عروقی بخصوص بیماری‌های عروق کرونر این بیماری‌ها هنوز یکی از چالش‌های سیستم بهداشتی در دنیا محسوب می‌شود.

به گزارش مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، بیماری های قلبی و عروقی چیزی در حدود 30 درصد مرگ و میر را به خود اختصاص داده اند. اگر چه بای پس عروق کرونر و کاشت استنت،درمان های اولیه در بسیاری از بیماران است ولی در برخی به علت وجود بیماری های زمینه ای، سن و عوامل خطر دیگر این روش های درمانی به خوبی جواب نمی دهند. در حال حاضر درمان های نوین مبتنی بر سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی راه های جدیدی را در این حوزه پیش روی محققان و پزشکان قرار داده است و با توجه به ظرفیت پائین خودبازسازی عضلة قلب، استفاده از ظرفیت ترمیمی و بازسازی سلولهای بنیادی در بیماران به عنوان یک رویکرد درمانی مؤثر مطرح شده است.

علی دهقانی فیروزآبادی پژوهشگر مرکز تحقیقات قلب و عروق دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد درباره این موضوع بیان کرد: به دنبال نارسایی ناشی از آسیب قلبی، قلب به رغم وجود سلول های بنیادی مقیم در خود، نمی تواند به وضعیت پیش از سکته باز گردد زیرا با هر بار سکته چیزی در حدود یک میلیارد سلول از بین می رود که جبران آن برای عضلة قلب مشکل است. بنابراین لازم است که از سلول های بنیادی از منابع دیگر استفاده شود.

ترمیم و بهبود عملکرد قلب

وی ادامه داد: در این زمینه کارآزمایی های بالینی بسیاری در حال انجام است و یافته های آزمایشگاهی از محیط کشت سلول و فرآوری آنها به مدل های حیوانی و مطالعات پیش بالینی ارتقاء یافته است. اما در این حوزه نیز کماکان چالش هایی پیش روی پژوهشگران وجود داشته  که می توان به مواردی از قبیل انتخاب منبع سلولی مناسب، زمان مناسب تزریق سلول، روش های تزریق و تحویل سلول به ناحیه آسیب دیدة قلبی، تعداد سلول های  مورد نیاز برای تزریق و حصول نتیجة مناسب ، دفعات تزریق سلولی، معیارهای انتخاب بیماران، ارزیابی عوارض دراز مدت و موضوع در پیوند سلولی اشاره کرد. گذشته از این، مکانیسم های مولکولی و پیام رسانی که توسط آن سلول‌های بنیادی باعث ترمیم و بهبود عملکرد قلب می‌شوند همچنان ناشناخته بوده که موضوع علوم بیولوژی سلول های بنیادی است.

پژوهشگر حوزة سلول های بنیادی مرکز تحقیقات قلب و عروق همچنین ابراز کرد: علاوه بر دانش سلول های بنیادی، مهندسی بافت به عنوان یک بازوی کمکی در پزشکی بازساختی، با تکیه بر ترکیب سه مؤلفة سلول، فاکتورهای رشد و زیست مواد مناسب، به عنوان یکی از روش های جایگزین پیوند بافت و عضو در سال های اخیر به دلیل محدودیت در اهداء کنندگان مورد توجه قرار گرفته است. به طوریکه اساس مهندسی بافت قلب، طراحی یک داربست سه بعدی به منظور ایجاد یک بستر مناسب برای جایگزینی سلول های تکثیر شده در محیط آزمایشگاهی است.

ایجاد دریچه های قلبی با مهندسی بافت

به گفته  عضو شورای اجرایی ستاد توسعه فناوری سلول های بنیادی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، در حال حاضر با استفاده از مهندسی بافت قلب می توان بافت هایی مانند دریچه های قلبی، عضلة قلبی، پریکارد، عروق و حتی قلب را در محیط آزمایشگاهی ایجاد کرد، هرچند که هنوز در ابتدای راه هستیم. اخیرا ًبحث سلول های بنیادی پرتوان القائی(iPS) به عنوان یک فناوری مطرح شده است که اساس آن بازبرنامه ریزی مجدد سلول های تمایز یافته به سلول های بنیادی است.

وی درباره سلول های بنیادی پرتوان القائی گفت: سلول های پرتوان القائی، جدای از اینکه دارای توان تکثیری و تمایزی مشابه سلول های بنیادی رویانی هستند به علت اینکه معمولاً از سلول های خود فرد ایجاد شده اند توسط سیستم ایمنی بدن بیمار پس زده نمی شوند. اکنون این فناوری در حوزة بیماری های قلب و عروق در اختیار کشور ژاپن است که با رایزنی های صورت گرفته ستاد توسعه علوم و فناوری های سلول های بنیادی زمینه های انتقال این فناوری به کشور در حال  فراهم شدن است. 

 وی همچنین ابراز کرد: یک رویکرد دیگر استفاده از سلول های بنیادی، درمان نارسایی های ناشی از آریتمی های قلبی است.باید این موضوع مهم را هم مد نظر قرار داد که پزشکی بازساختی به عنوان یک روش درمانی نوین و کمکی در نارسایی مزمن قلبی نیز مطرح و هدف از آن تغییر در روند بیماری، کاستن سرعت آسیب به سایر ارگان ها و به تأخیر انداختن زمان پیوند قلب است.در حال حاضر برای درمان آریتمی های قلبی موضوع ضربان سازهای بیولوژیک(Biological pacemaker)  بدست آمده از سلول های بنیادی مطرح شده است.  این ضربان سازهای بیولوژیک در صورتیکه از سلول های بنیادی پرتوان القایی مشتق شده باشند، توانایی ایجاد ضربان سازی طبیعی قلب را دارا خواهند بود. البته این تحقیقات هنوز در فاز آزمایشگاهی قرار دارد.

هموار شدن مسیر تحقیقات با ژن درمانی

دهقانی در ادامه اظهار کرد: در حال حاضر تحقیقات مرتبط به ژن درمانی و پروژه های ویرایش ژنوم در زمینه بیماری های قلبی و عروقی بر روی موضوعاتی مانند طراحی سازه های ژنی مداخله گر، روش های انتقال ژن و نوع حامل های ژنی و دستکاری ژنتیکی  و استفاده آنها در مهندسی سلول به منظور ایجاد سلول های بنیادی مهندسی ژنتیکی شده با سرعت فزآینده ای در حال انجام است. در حال حاضر دانش مربوط به مهندسی بافت، مهندسی سلول، و ژن درمانی در کنار یکدیگر مسیر تحقیقات محققان را در این حوزه هموار کرده است. روش های توالی یابی ژنوم در بیماریهای قلبی عروقی موجب شده است تا ژن های معیوب بیماری های قلبی ژنتیکی شناسایی شده  و با استفاده از سلول های بنیادی  مهندسی شده، این ژن های معیوب اصلاح شوند.

به گفته این محقق،  هر چند که اکثر مطالعات اخیر به نوعی نشان دهندة استفادة آسان و ایمن از سلولهای بنیادی هستند ولی کاربرد آنها در درمان بیماریهای قلب و عروقی در بالین هنوز در ابتدای راه بوده و این روش های درمانی نیز درمان قطعی برای بیماری های قلبی و عروقی نیستند. اما کیفیت زندگی افراد را ارتقا می دهند و زمان رسیدن به ناتوانی قلب را طولانی تر می کنند. مطالعات بیشتری از جهت ایمن بودن، عدم ایجاد آریتمی های ثانویه، عدم تومورزایی و انجام آزمایشات مرتبط با حفظ یکپارچگی ژنوم و کروموزومها در طی مراحل تکثیر سلولی و تمایز لازم است که صورت پذیرد.

پژوهشگر مرکز تحقیقات قلب و عروق دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد درباره جایگاه ایران در این حوزه گفت: مراکز متعددی در کشور وجود دارد که مطالعات تجربی و پیش بالینی را در این حوزه انجام می دهند و حتی مجوزهای تزریق سلول های بنیادی به دست آمده از مغز استخوان خود بیمار نیز دریافت شده است که در بسیاری از مراکز مود تأیید در حال انجام است. همچنین فرآورده های سلولی به دست آمده از سلولهای بنیادی که اثربخشی آنها در بیماریهای قلبی و عروقی به تأیید رسیده است، در بسیاری از مراکز دولتی و شرکت های خصوصی تولید شده و تاییدیه نیز دریافت کرده اند. 

امید است که در آینده نزدیک با ادغام فناوری مبتنی بر سلول های بنیادی خصوصاً سلول های بنیادی پرتوان القایی و منهدسی بافت و همچنین ادغام این دانش با روشهای مختلف ژن درمانی بتوان به ساخت و ایجاد یک سازه در حد ارگان قلب و عروق رسید. 

ستاد توسعه فناوری سلول های بنیادی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به عنوان یکی از متولیان  سیاستگذاری در این حوزه نیز در این زمینه حرکت های خوبی را شروع کرده است تا با همکاری با کشورهای پیشرو همچون ژاپن و چین بتواند فناوری سلول های بنیادی پرتوان القایی را در حوزه درمان بیماریهای قلبی و عروقی بومی سازی کند.

پایان خبر / ادمین