اجرای برنامه پزشک پژوهشگر با هدف حمایت از نخبگان پزشکی و دندانپزشکی در دانشگاه علوم پزشکی تهران به عنوان مرکزی پیشرو آغاز شده و اکنون بررسی چالش های این برنامه به منظور اجرای بهتر و مستمر آن در دستور کار دانشگاه قرار گرفته است. برنامه پزشک پژوهشگر بر اساس توافقی که در اردیبهشت ماه سال گذشته، میان وزارت بهداشت و معاونت علمی و فن آوری ریاست جمهوری منعقد شد، تدوین شده است. هدف این برنامه حمایت از نخبگان پزشکی و دندانپزشکی است و در آن ضمن ارائه امتیازاتی از قبیل استفاده از تسهیلات بنیاد نخبگان و برخورداری از فرصت جذب در مراکز تحقیقاتی و غیره امکان تحصیل همزمان در مقطع دکترای تخصصی و دوره دستیاری بالینی را فراهم می کند. مبنای این برنامه این است که اگر متخصصین بالینی علاوه بر تبحر در حیطه تخصصی خود در حوزه تحقیق هم توانمندی سطح بالایی به دست آورند، می توانند در حیطه تولید علم و نوآوری منشا اثر بیشتری باشند. دانشگاه علوم پزشکی تهران به عنوان یک دانشگاه پیشرو که جمع کثیری از نخبگان را در خود جای داده سال هاست که پزشکان پژوهشگر بسیاری را به خود دیده است و تعداد زیادی از نخبگان دانشگاه علاوه بر فعالیت در حوزه تخصصی خود در بالین، در تولید علم و تحقیقات و نوآوری های علمی نیز پیشتاز و اثرگذار بوده اند. چندین نفر از متخصصین پزشکی دانشگاه با تولیدات علمی فراوان و با کیفیت در کشور و دنیا شناخته شده هستند. تعداد زیادی از دانشجویان نخبه دانشگاه همزمان با رشته اصلی خود در رشته های دیگری در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد تحصیل می کنند. دانشگاه علوم پزشکی تهران به عنوان پیشگام برنامه MD-PhD سالهاست که کوشیده تا در تربیت دانشمندانی که در حوزه بالین و علوم پایه و تحقیق متبحر هستند نقشی فعال داشته باشد. با توجه به مطالب منتشر شده در رسانه ها درباره برنامه پزشک پژوهشگر، معاونین آموزشی و پژوهشی دانشگاه در این زمینه توضیحاتی را ارائه دادند. جایگاه ویژه پژوهش در دانشگاه دکتر یونسیان: بر اساس نتایج اولیه آخرین گزارش اداره علم سنجی دانشگاه (شهریور 94)، پزشکان متخصص بالینی سهم قابل ملاحظه ای از رتبه های نخست از نظر تولیدات کمی و کیفی محصولات پژوهشی را به خود اختصاص داده اند به طوری که هم از نظر تعداد مقالات منتشر شده در مجلاتی که در نمایه نامه اسکوپوس نمایه می شوند، هم از نظر ایندکس اچ (H index) و هم از نظر متوسط تعداد استنادات به مقالات (در همین نمایه نامه) حدود 4 نفر از 10 نفر اول دانشگاه و نیمی از 50 نفر اول دانشگاه، پزشک هستند. این در حالی است که دانشگاه از حضور استادان توان مند و به نام در زمینه های علوم پایه نیز بهره مند است. از نظر شاخص متوسط تعداد استنادات به مقالات (که یکی از بهترین شاخص های کیفیت مقالات می باشد) 3 نفر اول دانشگاه هر سه پزشک هستند و تعداد متوسط استنادات به مقالات این اساتید بیش از 10 برابر متوسط دانشگاه و ده ها برابر متوسط کشوری می باشد. لذا مشاهده می کنیم در این دانشگاه پژوهش از جایگاه ویژه ای در میان پزشکان برخوردار بوده و این عزیزان همزمان با آموزش و ارائه خدمات بهداشتی درمانی و مدیریتی سطح بالا، از انجام پژوهش های عمیق و کیفی که منجر به رویت پذیری قابل ملاحظه در سطح بین المللی گردیده نیز غفلت نورزیده اند. در چندسال گذشته دانشگاه علوم پزشکی تهران با همکاری یکی از موسسات برجسته در آلمان برنامه ای را اجرا می کند که در آن متخصصین وارد دوره تکمیلی تخصصی و دکترای تخصصی می شوند که بخشی از آن در داخل کشور و بخشی در آلمان انجام می گیرد. اولین گروه این دانشجویان اکنون دوره آلمان را به انجام رسانده و در کشور مشغول تکمیل دوره خود هستند. با این توصیف همانگونه که مشخص است دانشگاه علوم پزشکی تهران نه تنها با اصل برنامه پژوهشگر مخالفتی ندارد بلکه در عمل از آن استقبال می کند و همیشه هم پیگیر تحقق آن بوده است. در حقیقت قبل از این آیین نامه هم دانشگاه اقدامات جدی در این راستا داشته است. در عین حال ما در دانشگاه علوم پزشکی تهران معتقدیم که تحولات و اقدامات اساسی باید با گام های استوار و با رعایت اصول تغییر برداشته شوند تا ضمن ایجاد تغییر، استقرار و استمرار آن نیز تضمین شود. همه ما شاهد اقدامات زیادی بوده ایم که اگرچه ایده کلی آنها جالب بوده است اما به دلیل پیش بینی نکردن همه جنبه ها و جزئیات دچار تغییرات اساسی یا احیانا توقف شده اند. در برنامه پزشک پژوهشگر ارائه شده نیز از منظر اجرایی اشکالات و ابهاماتی وجود داشت که روشن نشدن آنها عملا چالش هایی برای دانشگاه های مجری ایجاد می کند. از آیین نامه انتظار می رود جامع و مانع و دقیق باشد و تکلیف مسائل اولیه را به روشنی مشخص کرده باشد تا دانشگاه های مجری در عمل با چالش روبرو نشوند و نیاز به اتخاذ تصمیمات موردی همزمان با بروز هر مشکل نباشد تا هم تصمیمات قابل دفاع تری گرفته شود و هم از برداشت های متفاوت و احیانا برخوردهای متفاوت و سلیقه ای جلوگیری شود. ایرادات شکلی متعددی نیز در آیین نامه وجود دارد که می تواند باعث بروز مشکلاتی در آینده شود. مسائل مبنایی و کلی دکتر جلیلی: برخی مسائل مبنایی و کلی در این برنامه وجود دارد که باید مدنظر قرار گیرند، مثلا این که چرا در حالی که به گفته خود آیین نامه این یک مقطع جدید نیست و در واقع ترکیب دو برنامه موجود است یک شورای جدید همه امور را از فراخوان تا تایید و صدور مجوز مراکز تا بررسی شرایط داوطلبان و رسیدگی به درخواست های آموزشی آنها و حتی بررسی و رسیدگی انضباطی و تعیین مجازات برای موسسه متخلف و ارجاع پرونده به مراجع قانونی و بسیاری امور دیگر که به طور معمول هر یک در یک نهاد و کمیته و شورا انجام می شوند بر عهده گیرد؛ آن هم در حالی که ترکیب آن بسیار سطح بالا و کاملا حقوقی است. یا این که در آیین نامه مکررا به دستیار مازاد اشاره شده است در حالی که ظرفیت های تعیین شده برای گروه ها و بخش های آموزشی توسط دبیرخانه شورای آموزش پزشکی و مصوبات شورای گسترش بر اساس امکانات و فرصت های آموزشی موجود است و اگر بیش از این تعداد دستیار جذب شود این فرصت از دستیاران دیگر دریغ خواهد شد که این بر خلاف عدالت آموزشی است و مسئله بودجه و هزینه نمی تواند این مسئله را جبران کند. لذا پذیرش بورسیه از موسسات خصوصی با دریافت هزینه به هیچ وجه قابل دفاع نیست. از سوی دیگر در خود آیین نامه هم تناقضاتی به چشم می خورد. به عنوان مثال در بند 4 ماده 7 گفته شده که نظارت مستقیم بر کلیه امور آموزشی و پژوهشی دستیاران بر عهده دانشکده پزشکی یا دندانپزشکی میزبان است. در حالی که در بند 2 ماده 8 گفته شده که تمام فعالیت های آموزشی و پژوهشی دستیار با هدایت و نظارت استاد راهنما صورت می گیرد. این در حالی است که استاد راهنما می تواند هیأت علمی پژوهشی یک مرکز تحقیقات باشد و هیچ رابطه سازمانی با دانشکده پزشکی یا دندانپزشکی نداشته باشد. همچنین اشاره شده پروپوزال باید به تصویب شورای پژوهشی دانشگاه برسد در حالیکه به طور معمول پروپوزال ها (حتی در مورد دکترای پژوهش محور) به تصویب شوراهای تحصیلات تکمیلی می رسند.در مورد گردش کار نیز جهت ثبت نام پذیرفته شدگان اشاره شده که معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه میزبان مسئول اجرای برنامه است و باید ثبت نام در سما را انجام دهد در حالی که کلیه فراگیران اعم از دستیاران و حتی دانشجویان دکترای تخصصی پژوهشی از آنجا که دانشجوی دانشگاه هستند باید توسط معاونت آموزشی ثبت نام شوند و دسترسی به سیستم سما برای وارد کردن پذیرفته شدگان صرفا در اختیار معاونت آموزشی است. ابهامات زیادی در آیین نامه وجود دارد که در اجرا، کار را با چالش های جدی مواجه می کند. به عنوان مثال برای دوره حداکثر تعیین شده ولی حداقل مشخص نیست، یا مثلا در آیین نامه به شرایط مرکز تحقیقاتی میزبان اشاره شده ولی هیچ اشاره ای به شرایط گروه آموزشی بالینی میزبان نشده است. مشخص نشده است که اگر کسی بنا به موارد مندرج در بند 2 ماده شش از برنامه اخراج شد یا آنچنان که در بند 4 آمده موفق به دریافت بورد تخصص نشد چگونه هزینه های صورت گرفته احیا خواهد شد و در مستندات ثبت نامی چه تعهدات و تضامینی باید گرفته شود . مشخص نیست که مدرکی که به این افراد داده می شود یک مدرک است که در آن به تخصص بالینی و دکترای تخصصی اشاره شده یا دو مدرک مستقل؟ در تبصره 2 ماده 6 گفته شده است که دستیاران این برنامه هر سال در آزمون ارتقا شرکت می کنند ولی مشخص نیست که کف نمره آنها بر چه اساسی تراز خواهد شد. در بند 3 ماده 10 به پرداخت هزینه سفرخارجی اشاره شده در حالی که هیچ چارچوبی برای آن دیده نشده است. در بند 4 ماده 12 گفته شده مدرک PhD فلوشیپ و فوق تخصص ارزشیابی می شوند در حالی که مدارک صادره از موسسات معتبر داخل کشور نیازی به ارزشیابی ندارند. مثال دیگر این که در بند 3 ماده 9 گفته شده که دستیاران می توانند یک پایان نامه را برای هر دو دوره تخصصی/فوق تخصصی و دکترای تخصصی پژوهشی ثبت نمایند. از آنجا که این امر ظاهرا اجباری نیست و فرد می تواند دو پایان نامه ثبت کند، مشخص نیست که در این صورت چه ضوابطی وجود خواهد داشت و آیا از نظر مرجع تصویب و مدت زمان حداقل و حداکثر تابع چه ضوابطی خواهد بود. به نظر می رسد آیین نامه واجد اشکالات دیگری نیز باشد. به عنوان مثال در تبصره 3 ماده 3 اشاره شده که اعضای هیأت علمی با شرایطی می توانند در این برنامه شرکت کنند مشروط به کسب مرخصی آموزشی از موسسه کارفرما. اساسا در آئین نامه اداری استخدامی چیزی به عنوان مرخصی آموزشی وجود ندارد و آنچه تعریف شده مأموریت آموزشی است. در بند 2 ماده 10 گفته شده کلیه بودجه ها به حساب مرکز تحقیقاتی میزبان واریز می گردد در حالی که همه مراکز تحقیقاتی اساسا دارای حسابداری مستقل نیستند و چنین مراکزی امکان دریافت و مهمتر از آن هزینه کرد هیچ بودجه ای از نظر اداری مالی را ندارند. همچنین در بند 5 ماده 10 گفته شده که 10 درصد بودجه تحقیقاتی برای ارتقای کمیت و کیفیت آموزش توسط مرکز تحقیقاتی به مدیر گروه داده خواهد شد. علاوه بر این که هیچ ساز و کار اداری برای این چنین تبادلات مالی از طرق قانونی وجود ندارد، اصل این که بودجه ای که بر اساس پروپوزال و برای انجام فعالیت تحقیقاتی مشخصی مصوب شده، برای منظور دیگری و به فرد دیگری داده شود، محل اشکال است. در تبصره 2 ماده دوازده به مرخصی تحصیلی اشاره شده که بر اساس قوانین دستیاری خواهد بود. در آیین نامه دستیاری مرخصی فقط به صورت مرخصی استحقاقی، استعلاجی و زایمان است و چیزی به عنوان مرخصی تحصیلی در دستیاری وجود ندارد. و در نهایت این که در بخش امتیازات برجستگی علمی تحقیقاتی برای دارا بودن مدرک MD- PhD امتیاز در نظر گرفته شده است در حالی که اگر کسی قبل از شروع برنامه دارای این دو مدرک باشد در واقع صرفا اجازه یافته است با حدنصاب کمتری وارد دوره دستیاری تخصصی شود. این کار از یک طرف با روح برنامه که وارد کردن متخصصین بالینی در عرصه تحقیقات و علوم پایه است فاصله دارد و از طرف دیگر اساسا تحصیل همزمان در دو حوزه بالینی و تحقیقاتی نیست. اشکالات در اجرا دکتر یونسیان: فارغ از اشکالات و ابهاماتی که به عنوان نمونه اشاره شد به دلیل تناقض اقدامات صورت گرفته با آیین نامه ابلاغی، ایرادات جدی در اجرا نیز رخ خواهد داد. به عنوان مثال اساسا دوره پسا دکترا در آیین نامه آورده نشده است و بند 2 صراحتا به دوره تخصصی و فوق تخصص و فلوشیپ از یک سو و دوره دکترای تخصصی پژوهشی از سوی دیگر اشاره می کند در حالی که چند نفر از افراد برای دوره پسادکترا معرفی شده اند. همچنین شرکت در امتحان ورودی دستیاری و کسب حداقل 90 درصد نصاب رشته محل به عنوان یکی از شروط ضروری ورود به این دوره ذکر شده در حالی که در معرفی افراد این موضوع لحاظ نشده است. به طور مشخص طبق بند 8 ماده 5 کمیته 9 نفره پزشک پژوهشگر در دانشگاه که شامل افراد مشخصی از جمله استاد راهنما، مدیرگروه بالینی و معاون آموزشی و معاون پژوهشی دانشگاه میزبان است، باید از کلیه داوطلبان مصاحبه به عمل آورد در حالی که هیچیک از معرفی شدگان به دانشگاه ما مصاحبه نشده اند. به علاوه در حالی که مرجع مصوبات و ابلاغیه های آموزشی، معاونت آموزشی وزارت بهداشت است، مکاتباتی از حوزه پژوهش انجام می شود که به نوعی در تناقض با ضوابط آموزشی است.